Chuyển hóa là do thái độ của mình
Mark Epstein, là một nhà phân tâm học, psychotherapist, và cũng là tác giả của quyển Thoughts without a Thinker có chia sẻ một kinh nghiệm tu học của ông như sau.
Trong hơn 30 năm qua, mỗi năm ông đều cố gắng đi tham dự một khóa tu học nhiều ngày. Và ông cũng giữ một quyển nhật ký tu học, ghi lại những kinh nghiệm và khám phá của mình có được trong mỗi khóa tu. Gần đây, ông có dịp đọc lại những gì mình đã ghi chép trong quyển nhật ký ấy.
Ông ngạc nhiên và khám phá ra một điều này, là tuy mỗi khóa tu ông ghi lại những kinh nghiệm khác nhau, nhưng thật ra chúng chỉ trình bày một sự thật duy nhất mà thôi, đó là “Những gì khởi lên trong kinh nghiệm của ta, hoàn cảnh nào ta đối diện, chúng không là quan trọng. Nhưng điều quan trọng là cách phản ứng, và thái độ của ta tiếp nhận chúng như thế nào.”
Tôi thấy, ngày nay dường như con đường tu học của chúng ta chú trọng nhiều về vấn đề chuyển hóa bằng cách thay đổi hoàn cảnh, hay phương pháp thực tập, để giúp mình trở thành một cái gì đó. Nhưng bạn biết không, chúng ta cũng có thể vô tình chỉ làm mới và đẹp hơn thêm một cái tôi xưa cũ của mình, thay vì là nhìn thấy rõ được bản chất trung thực của chính nó.
Thái độ chánh niệm và tỉnh giác
Ông Mark Epstein chia sẻ rằng những ngày mới bắt đầu tu học, ông cho rằng trước khi có thể đối diện và tiếp xúc với khổ đau, chúng ta cần phải tôi luyện cho mình có được một cái tôi hạnh phúc vững vàng trước cái đã. Nhưng bây giờ sau nhiều năm thiền tập, ông hiểu rằng ý nghĩ ấy rất là sai lạc.
Một hôm, người đệ tử lớn bảo anh, “Tôi muốn cho anh xem cái này. Thầy đã để lại cho tôi một vật này.” Lẽ dĩ nhiên là anh bạn rất vui mừng, bất cứ một dấu tích nào của Thầy mình cũng là châu báu đối với anh. Người đệ tử già bước lại, mở một cánh cửa gỗ cũ kỹ, vang tiếng kêu cót két, ông ta cúi xuống lấy một vật nằm ở ngăn dưới cùng. Vật ấy được quấn trong một miếng vãi dơ cũ. “Anh có thấy không?” Ông ta hỏi. “Không! Thấy gì?” anh ta thắc mắc đáp. Người đệ tử già mở miếng vãi quấn ra, bên trong là một chiếc ấm nước bằng nhôm cũ kỹ và móp méo. Một loại ấm nước bình thường mà bất cứ trong nhà nào ở Ấn độ cũng đều có.
Nhìn thẳng sâu vào mắt anh bạn, ông ta nói “Thầy trao cho tôi vật này trước khi Ngài ra đi. Anh có thấy không?” Người bạn trả lời, “Không. Tôi thật không thấy gì hết.” Ánh mắt của vị đệ tử già lại càng trở nên mãnh liệt và sâu sắc hơn, ông nói “Ta không cần phải đánh bóng nó. Ta không hề cần phải đánh bóng nó!”
Người bạn tôi đã học được một bài học thật quý giá. Chúng ta không cần phải tôi luyện hay chuyển hóa theo một sự mong cầu hay tưởng tượng nào đó của mình. Ta chỉ cần thấy rõ và tiếp nhận mình một cách trọn vẹn, với một tâm tình thương lớn. Dầu hoàn cảnh của ta có như thế nào đi nữa, nó bao giờ cũng là một thực tại tròn đầy.
Một cái thấy trong sáng sẽ chuyển đổi tâm thức của ta, mà không cần phải thay đổi hoàn cảnh hay bất cứ một cái gì khác. Trong đạo Phật cái thấy ấy là chánh niệm (mindfulness) và tỉnh giác (clear comprehension), cái thấy ấy giúp cho năng lượng trong sáng, tĩnh lặng và hạnh phúc trong ta biểu hiện ra một cách tự nhiên.
Thấy rõ chứ không phải là thay đổi
Trong những khóa tu chúng ta thường nghe nói nhiều về việc an trú trong giờ phút hiện tại. Nhưng tôi thấy ta cũng có thể dễ hiểu lầm về thế nào là “an trú”.
Ta có thể ngồi yên nơi đây, hoặc đặt những bước chân thảnh thơi trên một con đường đất đẹp bên hồ nước trong, có hoa vàng và nắng ấm. Nhưng liệu mình có thể ngồi yên trong phòng bệnh chờ nghe tin của người thân không? Hay ta có thể mỉm cười an lạc khi nghe tiếng chuông điện thoại reo giữa đêm khuya?
Và giả sử như giờ phút này không có gì là đau khổ cả, chỉ là một thực tại bình thường thôi, liệu ta có khả năng an trú trong hiện tại được không? Hay ta cũng sống theo thói quen của mình, quẩn quanh theo những tập khí xưa, và rồi trách cho hoàn cảnh chung quanh? Thật ra, vấn đề đâu phải là hiện tại này đang như thế nào, mà vấn đề là ta tiếp nhận chúng ra sao.
An trú chỉ có nghĩa là ta biết trở về có mặt với những gì đang xảy ra, và thấy được sự tự nhiên của pháp thực tại đang hiển lộ.
Nguyễn duy nhiên
