Thiền và nghệ thuật bắn cung

1. Eugen Herrigel đã học cùng một Thiền sư. Ông ấy học nghệ thuật bắn cung trong ba năm. Và thầy bao giờ cũng nói, "Thế là tốt rồi. Bất kì điều gì ông đang làm cũng đều tốt, nhưng không đủ." Bản thân Herrigel trở thành thầy về bắn cung. Ông ấy bắn trúng đích 100 phần trăm hoàn hảo, và dầu vậy thầy vẫn nói, "Ông làm tốt lắm, nhưng vẫn chưa đủ."
"Với một trăm phần trăm hoàn hảo!" Herrigel nói. "Thế thì trông đợi của thầy là gì? Làm sao bây giờ tôi có thể đi xa hơn được? Bắn chính xác một trăm phần trăm rồi, làm sao thầy còn trông đợi gì hơn nữa ở tôi được?"
Thiền sư tương truyền đã nói, "Ta không quan tâm tới nghệ thuật bắn cung hay việc bắn trúng đích của ông. Ta quan tâm tới ông. Ông đã trở thành nhà kĩ thuật hoàn hảo. Nhưng khi mũi tên của ông rời khỏi cung, ông không nhận biết về bản thân mình, cho nên điều đó là vô tích sự! Ta không quan tâm tới mũi tên đạt tới mục tiêu. Ta quan tâm tới ông! Khi mũi tên trên cung được nhắm đích, bên trong, tâm thức của ông cũng phải nhắm đích. Ngay cả khi ông bắn trượt mục tiêu, điều đó cũng không khác biệt gì, nhưng mục tiêu bên trong phải không bị trượt, và ông lại trượt cái đó đấy. Ông đã trở thành nhà kĩ thuật hoàn hảo, nhưng ông là người bắt chước." Nhưng với tâm trí phương Tây hay, thực sự, với tâm trí hiện đại - và tâm trí phương Tây là tâm trí hiện đại - thì khó mà quan niệm được điều này. Nó dường như vô nghĩa. Cung thuật có liên quan tới tính hiệu quả đặc biệt của việc nhắm đích.
Dần dần Herrigel trở nên thất vọng, và một hôm ông ấy nói, "Bây giờ tôi đi đây. Điều đó dường như là không thể được! Điều đó là không thể được! Khi anh nhắm vào cái gì đó, nhận biết của anh đi tới mục tiêu, tới đối thể, và nếu anh là một cung thủ thành công, anh phải quên đi bản thân mình - chỉ nhớ mục tiêu, cái đích, và quên mọi thứ đi. Chỉ mục tiêu phải có đó." Nhưng Thiền sư vẫn tiếp tục buộc Herrigel tạo ra mục tiêu khác bên trong. Mũi tên này phải là mũi tên kép; hướng tới mục tiêu bên ngoài và liên tục hướng tới bên trong - cái ta.
Herrigel nói, "Bây giờ tôi đi đây. Điều đó là không thể được. Điều kiện của thầy không thể nào được hoàn thành." Và cái ngày ông ấy ra đi, ông chỉ ngồi. Ông ấy đã tới để xin phép thầy ra đi, và thầy đang nhắm tới mục tiêu khác. Ai đó khác đang học, và lần đầu tiên Herrigel không tham gia. Ông ấy chỉ tới để xin phép đi; ông ấy ngồi đó. Khoảnh khắc thầy vừa kết thúc việc dạy, Herrigel sẽ xin phép rồi đi.
Nhưng thế rồi, đột nhiên, ông ấy trở nên nhận biết về thầy và tâm thức mũi tên kép của thầy. Thầy đang nhắm. Trong ba năm liên tục Herrigel đã ở cùng thầy, nhưng ông ấy quan tâm với nỗ lực của mình. Ông ấy chưa bao giờ thấy con người này, điều người này làm. Lần đầu tiên ông ấy thấy và nhận ra - và bỗng nhiên, một cách tự phát, chẳng nỗ lực gì, ông ấy đi tới thầy, cầm mũi tên từ tay thầy, nhắm đích và thả mũi tên ra. Và thầy nói, "Được đấy! Lần đầu tiên anh đã làm được nó. Ta thật sung sướng."
Ông ấy đã làm gì? Lần đầu tiên ông ấy đã định tâm vào bản thân mình. Mục tiêu có đó, nhưng ông ấy cũng có đó - hiện diện.
Cho nên bất kì điều gì bạn làm - bất kì cái gì; không cần cung thuật nào cả - bất kì cái gì bạn làm, ngay cả chỉ ngồi thôi, hãy là mũi tên kép. Hãy nhớ điều đang diễn ra bên ngoài và cũng nhớ ai đang ở bên trong.

2. Herrigel, một người tìm kiếm Đức, đã làm việc ba năm với thầy mình ở Nhật Bản. Anh ta là một cung thủ, khi anh ta tới Nhật Bản thì anh ta đã là một cung thủ rồi, và một cung thủ thiện xạ, bởi vì một trăm phần trăm đích đều bị trúng tên; không có vấn đề về nó. Khi anh ta tới thì anh ta đã là một cung thủ như Liệt Tử. Nhưng thầy cười to. Thầy nói, 'Vâng, anh có kĩ năng bắn, nhưng kĩ năng không bắn thì sao?'
Herrigel nói, 'Không bắn là thế nào? - tôi chưa bao giờ nghe nói về điều đó.'Thầy nói, 'Thế thì ta sẽ dạy cho anh.'
Ba năm trôi qua; anh ta ngày càng trở nên điêu luyện hơn và mục tiêu trở nên ngày một gần hơn, gần hơn nữa. Anh ta trở nên hoàn toàn thiện xạ, chẳng thiếu cái gì. Và anh ta lo nghĩ bởi vì... và đây là vấn đề cho tâm trí phương Tây: phương Tây nhìn vào cái bí ẩn, cái phi lí, còn phương Đông là cái bí ẩn, cái phi lí. Anh ta không thể nào hiểu nổi bậc thầy này; ông này có điên không nhỉ?... Bởi vì bây giờ anh ta đã thiện xạ lắm rồi, thầy chẳng thể tìm ra một lỗi nào, mà thầy lại cứ nói, 'Không! Đây mới là vấn đề: cái vực thẳm giữa cách tiếp cận phương Đông và phương Tây tới cuộc sống.
Thầy cứ nói không, cứ bác bỏ mãi.
Herrigel bắt đầu thấy thất vọng. Anh ta nói, 'Nhưng lỗi ở đâu? Hãy chỉ cho tôi lỗi và tôi có thể học cách vượt ra ngoài nó.'
Thầy nói, 'Không có lỗi. Anh mới là lỗi. Không có lỗi, việc bắn của anh là hoàn hảo - nhưng đấy không phải là vấn đề. Anh mới là lỗi; khi anh bắn, anh có đó, anh có quá nhiều ở đó. Mũi tên chạm đích, điều đó đúng! - nhưng đó không phải là vấn đề. Tại sao anh lại có nhiều ở đó thế? Tại sao lại trổ tài? Tại sao lại bản ngã? Tại sao anh không thể đơn giản bắn mà không có đó?'
Herrigel, tất nhiên tiếp tục biện luận, 'Làm sao người ta bắn mà lại không ở đó được? Thế thì ai sẽ bắn?' - một cách tiếp cận rất hợp lí: thế thì ai sẽ bắn?
Và thầy sẽ nói, 'Hãy nhìn ta đây.' Và Herrigel cũng cảm thấy rằng thầy mình có một phẩm chất khác, nhưng phẩm chất đó là bí ẩn và bạn không thể nào nắm bắt nó được. Anh ta cảm thấy nhiều lần rằng khi thầy bắn thì điều đó thực sự khác, dường như thầy trở thành mũi tên, cái cung, dường như thầy không còn nữa; ông ấy hoàn toàn là một, không bị phân chia.Thế rồi anh ta bắt đầu hỏi cách làm điều này. Thầy nói, 'Đây không phải là kĩ thuật. Anh phải hiểu, và anh phải ngấm bản thân mình vào trong việc hiểu đó ngày càng nhiều, và chìm vào trong nó.'
Ba năm mất toi, và thế rồi Herrigel hiểu rằng điều đó là không thể được. Hoặc người này là người điên hoặc điều đó là không thể được cho một người phương Tây để đạt tới việc không bắn này: mình đã phí hoài ba năm, bây giờ là lúc ra về.
Cho nên anh ta xin thẳng với thầy; thầy nói, 'Được, anh có thể đi.'
Herrigel hỏi, 'Thầy có thể cho tôi một phát biểu xác nhận rằng trong ba năm tôi đã học với thầy được không?'
Thầy nói, 'Không, bởi vì anh vẫn chưa học được điều gì. Anh đã ở ba năm với ta, nhưng anh vẫn chưa học được gì. Tất cả những điều anh đã học anh có thể đã học ở Đức nữa. Không cần phải tới đây.'
Cái ngày anh ta định rời đi thì anh ta tới chỉ để nói lời tạm biệt, và thầy vẫn đang dậy các đệ tử khác, và biểu diễn. Lúc đó là buổi sáng, và mặt trời mới lên và chim chóc hót líu lo; còn Herrigel bây giờ chẳng lo nghĩ bởi vì anh ta đã quyết định, và một khi quyết định đã được đưa ra thì lo nghĩ biến mất. Anh ta không lo nghĩ. Trong ba năm này anh ta đã căng thẳng trong tâm trí - làm sao để đạt tới? Làm sao để hoàn thành những điều kiện của người điên này? Nhưng bây giờ không còn lo nghĩ nữa. Anh ta đã quyết định, anh ta sẽ ra đi, anh ta đã đặt chỗ đi; vào tối nay anh ta sẽ ra đi và tất cả những cơn ác mộng này sẽ bị bỏ lại đằng sau. Anh ta chỉ chờ đợi thầy để cho khi thầy kết thúc với các đệ tử thì anh ta có thể nói lời tạm biệt và cám ơn rồi ra đi.
Cho nên anh ta ngồi bên bờ. Lần đầu tiên bỗng nhiên anh ta cảm thấy cái gì đó. Anh ta nhìn vào thầy. Thầy đang kéo dây cung và, dường như anh ta không bước tới thầy, anh ta bỗng nhiên thấy mình đứng dậy và bước đi từ chiếc ghế dài. Anh ta tới bên thầy, cầm lấy cây cung từ tay thầy... mũi tên rời khỏi cung, và thầy nói, 'Tốt, giỏi lắm, anh đã đạt tới! Bây giờ ta có thể cho anh sự xác nhận.'Và Herrigel nói: 'Vâng, ngày đó tôi đã đạt tới. Tôi bây giờ biết sự khác biệt. Ngày đó điều gì đó đã tự nó xảy ra - tôi không phải là người bắn, tôi không có đó chút nào. Tôi mới chỉ ngồi trên ghế dài thảnh thơi. Không có căng thẳng, không lo nghĩ, không nghĩ ngợi về nó. Tôi không quan tâm.'
Bạn hãy nhớ điều này, bởi vì bạn cũng gần như người điên. Rất khó để hoàn thành các điều kiện của tôi. Gần như là không thể được - nhưng nó lại cũng là có thể được. Và điều đó sẽ xảy ra chỉ khi bạn đã làm mọi điều bạn có thể làm, và bạn đi tới điểm nói lời tạm biệt, khi bạn đi tới điểm bạn muốn rời bỏ tôi và ra đi. Điều đó sẽ tới với bạn chỉ khi bạn đi tới điểm bạn nghĩ, 'Vứt tất cả mọi việc thiền và mọi thứ đi. Toàn bộ những điều này là ác mộng.' Thế thì không có lo nghĩ. Nhưng đừng quên tới tôi và nói lời tạm biệt; bằng không thì bạn có thể bỏ đi mà chẳng đạt tới.
Mọi sự bắt đầu xảy ra khi bạn chấm dứt nỗ lực, khi nỗ lực đã được thực hiện một cách toàn bộ - tất nhiên, Herrigel đã toàn bộ trong nỗ lực của mình; đó là lí do tại sao trong ba năm anh ta có thể kết thúc toàn bộ mọi việc. Nếu bạn một phần, manh mún, nỗ lực của bạn là không toàn bộ, thế thì ba kiếp có thể không đủ. Nếu bạn hờ hững trong nỗ lực của mình thế thì bạn sẽ chẳng bao giờ đi tới điểm mà toàn bộ nỗ lực trở thành vô dụng.
Hãy toàn bộ trong nỗ lực. Hãy học toàn bộ kĩ thuật vốn có thể để hành thiền. Hãy làm mọi điều mà bạn có thể làm. Đừng giữ lại cái gì. Đừng cố gắng thoát khỏi cái gì; hãy làm nó một cách toàn tâm. Thế thì sẽ tới một điểm, một đỉnh, nơi chẳng cái gì có thể được làm nữa. Khi bạn đi tới điểm không còn gì có thể được làm nữa và bạn đã làm tất cả mọi thứ, và bạn cứ nói, 'Không, điều này là không đủ!' - thì cái 'không' của tôi là cần thiết để đem bạn tới cái toàn bộ, cái chung cuộc, tới đỉnh mà từ đó chẳng việc làm nào thêm nữa là có thể.
Và bạn không biết bạn có thể làm được bao nhiêu. Bạn có năng lượng vô biên mà bạn lại không dùng; bạn đang dùng chỉ một mẩu mảnh. Và nếu bạn đang dùng chỉ một mẩu mảnh, thế thì bạn sẽ chẳng bao giờ đi tới điểm mà Herrigel đã đạt tới - tôi gọi điều đó là điểm Herrigel.
Nhưng anh ta đã làm tốt. Anh ta đã làm bất kì cái gì có thể được làm; về phần mình anh ta đã không giữ lại cái gì. Thế thì điểm sôi tới. Tại điểm sôi đó là cánh cửa. Toàn bộ nỗ lực trở thành vô dụng thế, vô ích thế: bạn chẳng đạt tới đâu cả qua nó, cho nên bạn vứt bỏ nó. Một sự thảnh thơi bất thần... và cánh cửa mở ra.
Bây giờ bạn có thể thiền mà không là thiền nhân. Bây giờ bạn có thể thiền mà thậm chí không có việc thiền. Bây giờ bạn có thể thiền mà thậm chí không có bản ngã bạn ở đó. Bây giờ bạn trở thành thiền - không có thiền nhân. Người hành động trở thành hành động, thiền nhân trở thành việc thiền; cung thủ trở thành cánh cung, mũi tên - và mục tiêu không có bên ngoài đâu đó treo trên cây. Mục tiêu là bạn, bên trong bạn - cội nguồn.

3. Ở Nhật Bản một giáo sư người Đức, Herrigel, đã học bắn cung với một Thiền sư. Ông ấy đã trở nên thiện nghệ, một trăm phần trăm, không một mục tiêu nào bị trượt. Một cách tự nhiên ông ấy nói với Thầy, 'Bây giờ còn có gì hơn nữa? Bây giờ tôi còn phải học cái gì hơn nữa ở đây? Tôi có thể đi được chứ?'
Thầy nói, 'Ông có thể đi nhưng ông vẫn còn chưa học ngay cả ABC về nghệ thuật của ta.'
Và Herrigel nói, 'ABC về nghệ thuật của thầy sao? Mục tiêu của tôi là hoàn hảo một trăm phần trăm bây giờ.'
Thầy nói, 'Ai nói về mục tiêu? Bất kì kẻ ngu nào cũng có thể làm được điều đó chỉ bằng việc luyện tập. Điều đó chẳng có gì mấy cả. Bây giờ điều thực mới bắt đầu.'
Nghe đây. Khi cung thủ giương cung và tên lên nhằm vào mục tiêu, có ba thứ: cung thủ, điều nền tảng và căn bản nhất, cội nguồn, cái bên trong nhất. Thế rồi tới mũi tên, cái sẽ đi từ cung thủ tới mục tiêu. Và thế rồi có điểm đen, mục tiêu, cái ở xa nhất. Nếu ông bắn trúng đích ông đã chạm tới chỗ xa nhất, ông đã chạm tới ngoại vi. Ông phải chạm tới cội nguồn. Ông có thể trở thành chuyên gia kĩ thuật trong việc bắn vào mục tiêu nhưng điều đó là không mấy đâu - chả được mấy nếu ông đang cố gắng đi vào trong nước sâu hơn. Ông là chuyên gia, ông là con người của tri thức, nhưng không phải là con người của việc biết.
Mũi tên đi từ ông nhưng ông không biết mũi tên đi từ cội nguồn nào, bằng năng lượng nào. Làm sao nó đi được? Ai đang làm nó đi? Ông không biết điều đó. Ông không biết cung thủ. Việc bắn cung ông đã nghiên cứu rồi, mục tiêu ông đã đạt tới rồi, hoàn hảo một trăm phần trăm là mục tiêu của ông, mức độ hoàn hảo một trăm phần trăm ông đã trở nên thiện nghệ - nhưng đây là về mục tiêu thôi. Về ông thì sao? Về cung thủ thì sao? Cái gì đã xảy ra trong cung thủ? Tâm thức của ông có thay đổi chút ít nào không? Không, chẳng cái gì đã thay đổi cả. Ông là nhà kĩ thuật, ông không phải là một nghệ sĩ thực thụ.
Đạo nhân nói rằng điều thực là thấy cội nguồn, nơi mục tiêu này bắt nguồn, từ nơi việc nhắm này bắt nguồn, từ nơi mũi tên này lấy năng lượng. Nó là ai người đã thành công? Năng lượng này là gì? Loại bản thể nào đang được ẩn kín đằng sau ông? Đó mới là mục tiêu thực. Nếu đó là mục tiêu và đôi khi ông bỏ lỡ mục tiêu bên ngoài, chẳng cái gì sai cả.
Người ta nói về một cung thủ lớn ở Nhật Bản rằng ông ấy bao giờ cũng bắn trượt mục tiêu của mình. Ông ấy là vị Thầy vĩ đại nhất nhưng ông ấy không bao giờ có khả năng ngắm đúng.
Ngoại vi không phải là vấn đề. Bạn có thể thành công hay bạn có thể thất bại, nhưng điều đó không phải là vấn đề chút nào. Điều thực là: bạn có thành công trong việc định tâm vào bản thể mình không? Mục tiêu đó có được đạt tới không?
Thành công với mục tiêu bên ngoài là năng lượng nam tính, thành công với cội nguồn bên trong của bạn là năng lượng nữ tính. Để thành công với cội nguồn bên ngoài bạn phải năng nổ, tham vọng, tập trung, chăm chú, đi ra, hướng ngoại - mũi tên sẽ đi ra, sẽ đi xa nhất khỏi bạn. Nó sẽ đi khỏi bản thể bạn. Mũi tên sẽ đi vào thế giới.
Để đi vào trung tâm của bạn người ta cần nữ tính, thụ động, bất hoạt, không làm, không can thiệp, vô vi, mang tính thiền; thiền, thảnh thơi, không tập trung, là cần thiết. Người ta phải thảnh thơi bản thân mình hoàn toàn và toàn bộ. Khi bạn không làm gì thế thì bạn ở trung tâm của mình; khi bạn làm cái gì đó bạn đã đi xa. Khi bạn làm quá nhiều bạn đi quá xa rồi. Lại gần hơn nghĩa là bạn vứt bỏ hoạt động của mình, bạn học cách bất hoạt, bạn học cách là người vô làm.
Thầy của Herrigel nói với ông ấy, 'Ông đã trở thành người làm, người làm hoàn hảo, nhưng đó không phải là vấn đề. Điều đó ông có thể đã học được ở Đức, không cần tới Nhật Bản. Nghệ thuật nam tính có sẵn ở phương Tây rồi, không có vấn đề gì. Ông có thể học bắn. Nhưng nếu ông đã tới Nhật Bản, tới phương Đông, thế thì xin ông, bây giờ hãy học điều thực. Bây giờ ông phải cầm chiếc cung mà không phải là người làm; ông phải kéo mũi tên mà không có người kéo; ông phải ngắm vào mục tiêu mà không có việc ngắm. Phải không có căng thẳng, không nỗ lực, không làm về phần ông. Ông chỉ phải thụ động. Ông phải để nó xảy ra thay vì làm nó. Thế thì ông sẽ được định tâm.'
Bạn có biết sự khác biệt khi bạn làm một điều và khi bạn để nó xảy ra không? Nếu bạn biết sự khác biệt này thế thì bạn có thể hiểu được chuyện ngụ ngôn này, bằng không nó sẽ khó.
Herrigel đã thử với Thầy nhưng đã không thể thành công được. Thế rồi một hôm, thất vọng, ông ấy nói, 'Tôi nghĩ tôi sẽ chẳng bao giờ có khả năng thành công được. Tôi không thể hiểu nổi thầy gọi cái mũi này là gì, nó tất cả là vô nghĩa. Làm sao tự bản thân mũi tên có thể bắn nó được nếu tôi không bắn nó? Nếu tôi không kéo cung làm sao mọi sự xảy ra theo cách riêng của nó được? Điều đó là không thể được.'
Chúng ta có thể hiểu Herrigel. Đó là toàn thể thái độ phương Tây: điều đó là không thể được.Thầy nói, 'Thế thì ông có thể đi.'
Herrigel nói, 'Thầy sẽ cho tôi xác nhận chứ?'
Thầy nói, 'Không thể được, bởi vì ông đã không học gì cả. Bất kì điều gì ông đã học ông có thể đã học ở chỗ nào đó khác, cho nên nó không phải là công trạng. Ông có thể đi.' Thế là Herrigel đặt chỗ chuyến bay, thu xếp để ra đi, và quên hết mọi chuyện. Ông ấy đã ở đó ba năm - điều đó là quá lâu.
Thế rồi ông ấy tới nói lời tạm biệt với Thầy nhưng Thầy đang dạy các đệ tử khác cho nên ông ấy phải đợi. Ông ấy ngồi trên ghế trong khi Thầy đang dạy và lần đầu tiên ông ấy ở trong trạng thái thảnh thơi bởi vì bây giờ ông ấy không còn lo nghĩ - ông ấy sắp đi, được kết thúc - và ông ấy không còn tham lam. Không có nỗ lực. Ông ấy chỉ nhìn - và ông ấy có thể thấy rằng Thầy không bắn. Thầy cầm chiếc cung trong tay, thầy kéo cung bằng tay - nhưng cung tự bắn đi. Ông ấy có thể thấy điều đó. Đó là tầm nhìn. Làm sao ông ấy đã bỏ lỡ nó ông ấy không thể nào tin nổi!
Trong ba năm ông ấy đã quan sát Thầy lặp đi lặp lại nhưng tâm trí logic riêng của ông ấy đã là sự can thiệp. Nó không cho phép ông ấy nhìn. Ông ấy nói, 'Làm sao điều đó là có thể được? Thầy có thể có tính chuyên gia nhiều hơn nhưng làm sao lại có thể có chuyện mũi tên tự nó bay đi?' Sáng nay ông ấy đã có thể thấy điều đó. Bây giờ ông ấy thảnh thơi. Bây giờ ông ấy không lo nghĩ về việc đạt tới cái gì. Khi bạn không còn trong nỗ lực, trong tham lam, trong ham muốn, bạn được thảnh thơi.
Ông ấy chạy xô tới Thầy, chạm chân thầy, và không nói điều gì cầm chiếc cung từ tay thầy và bắn vào mục tiêu. Và Thầy đặt tay lên đầu ông ấy và nói, 'Ông đã làm được nó rồi. Và ông có thể có xác nhận. Và ông có thể vẫn đi bởi vì bây giờ không cần chờ đợi. Mọi việc xong rồi. Ông đã biết nó, ông đã nếm trải nó.'

Trích từ "Đạo: Lịch sử và giáo huấn"
_________________
Herenow-Consciousness-Alert
(Oshovietnam.net)