Khi người ta hạnh phúc, thời gian không tồn tại, hôm qua và ngày mai dường như vắng mặt; họ không suy nghĩ gì về tương lai hay quá khứ nữa. Nhưng bất hạnh mở đường cho hi vọng và đau khổ.
“Chúng ta sinh ra với hi vọng và mang nó theo đến lúc chết.”
Đúng, đó là điều chúng ta làm; hoặc phần nào, chúng ta sinh ra trong đau khổ, và hi vọng đưa chúng ta đến cái chết. Bạn có ý gì khi nói về ‘hi vọng’?
“Hi vọng là ngày mai, là tương lai, cho ước muốn được hạnh phúc cho sự cải thiện của hôm nay, cho sự phát triển của bản thân; đó là ước muốn một ngôi nhà đẹp hơn, một cái đàn hay cái đài tốt hơn; đó là mơ ước về một xã hội tốt hơn, một thế giới hạnh phúc hơn, và hơn nữa.”
Có phải hi vọng chỉ ở tương lai? Không phải cũng có hy vọng ở những thứ đã qua, ở sự níu giữ quá khứ? Hy vọng có ở trong cả phía trước và phía sau của suy nghĩ. Hy vọng là tiến trình của thời gian, không phải sao? Hy vọng là mong ước sự tiếp tục của những điều dễ chịu trong quá khứ, của những điều có thể được phát triển, nâng cấp; và ngược lại nó là nỗi thất vọng. Chúng ta đung đưa giữa hy vọng và thất vọng. Chúng ta nói chúng ta sẽ sống vì có hi vọng; và hi vọng thì ở quá khứ, hoặc thường thấy hơn, là ở tương lai. Tương lai là hi vọng của mọi chính trị gia, của mọi nhà cải cách và nhà cách mạng, của mọi người truy cầu đức hạnh hay thứ ta gọi là Chúa. Chúng ta nói rằng chúng ta sống bằng hi vọng; đúng không? Đó có phải là sống không khi quá khứ hay tương lai thống trị chúng ta? Có phải sống là hành trình từ quá khứ đến tương lai? Khi có sự lo lắng cho ngày mai, bạn có đang sống không? Đó là bởi vì ngày mai trở nên quá quan trọng mà chúng ta đau khổ, tuyệt vọng. Nếu tương lai trở nên quan trọng và bạn sống vì nó, rồi thì quá khứ trở thành một phương tiện của đau khổ. Vì tương lai của ngày mai, bạn hi sinh hôm nay; nhưng hạnh phúc sẽ chỉ có ở hiện tại. Những người bất hạnh mới làm đầy cuộc sống của họ với lo lắng về ngày mai, mà họ gọi là hi vọng. Để sống hạnh phúc là sống mà không phải hi vọng. Con người hi vọng không phải là người hạnh phúc, anh ta biết sự tuyệt vọng. Trạng thái thất vọng sinh ra hy vọng hoặc tiếc nuối, tuyệt vọng hoặc tương lai tươi sáng.
“Nhưng có phải ông nói rằng chúng ta nên sống mà không hi vọng?”
Không phải có một trạng thái mà bạn không hi vọng cũng không tuyệt vọng sao, một trạng thái như phúc lành? Suy cho cùng, khi bạn nhận là mình hạnh phúc, bạn không hi vọng gì lúc đó, đúng không?
“Tôi hiểu ý ông. Tôi đã không hi vọng bởi vì anh ấy đã ở bên cạnh và tôi hạnh phúc sống ngày qua ngày. Nhưng giờ anh ấy đã ra đi, và… Chúng ta được tự do khỏi hi vọng khi chúng ta hạnh phúc. Chỉ khi chúng ta không hạnh phúc, hay bị bệnh tật xâm chiếm, bị đè nén, bị lợi dụng thì tương lai mới trở nên quan trọng; và nếu tương lai là không thể, chúng ta sẽ hoàn toàn chìm trong bóng tối, tuyệt vọng. Nhưng làm sao một người có thể duy trì trạng thái hạnh phúc này?”
Đầu tiên hãy nhìn ra sự thật của hi vọng và tuyệt vọng. Chỉ quan sát cách bạn bị níu giữ bởi điều giả dối, bởi ảo tưởng của hi vọng, và rồi của thất vọng. Hãy trở nên chú ý một cách thụ động đến tiến trình này – nó không dễ như bạn tưởng đâu. Bạn hỏi làm thế nào để duy trì trạng thái hạnh phúc. Không phải bản chất câu hỏi là dựa vào hi vọng sao? Bạn muốn lấy lại những gì đã mất, hoặc bằng cách nào đó được sở hữu nó lần nữa. Câu hỏi hướng đến ham muốn được chiếm giữ, để trở thành, để đến đâu đó, không phải sao? Khi bạn có một mục tiêu, một kết thúc trong tầm ngắm, hi vọng có đó; vì thế một lần nữa bạn bị vướng mắc vào bất hạnh của chính mình. Con đường của hi vọng là con đường của tương lai, nhưng hạnh phúc không hề liên quan đến thời gian. Khi hạnh phúc có đó, bạn sẽ không bao giờ hỏi cách để duy trì nó; nếu bạn hỏi, thì bạn đã nếm trải sự bất hạnh rồi.
“Ông nói rằng toàn thể vấn đề này xuất hiện khi người ta ở trong xung đột, trong đau khổ. Nhưng khi con người đau khổ họ sẽ muốn thoát ra khỏi tình trạng đấy, đó là việc tự nhiên.”
Cái ham muốn thoát ra chỉ mang lại thêm vấn đề nữa thôi. Bởi vì không thấu hiểu một vấn đề, bạn lại mắc thêm nhiều vấn đề nữa. Vấn đề của bạn là bất hạnh, và để thấu hiểu nó cần sự tự do khỏi tất cả các việc khác. Bất hạnh là vấn đề duy nhất bạn có, đừng trở nên rối loạn bởi việc làm thế nào để thoát khỏi nó. Tâm trí luôn tìm kiếm hy vọng, câu trả lời cho vấn đề, cách thoát khỏi nó. Quan sát sự giả dối của tiến trình này, và bạn sẽ đối diện trực tiếp đến vấn đề. Chính mối quan hệ trực tiếp này sẽ mang lại sự khủng hoảng, điều mà chúng ta luôn lảng tránh; nhưng chỉ trong sự đầy đủ và dữ dội của sự khủng hoảng này mà vấn đề đó sẽ đi đến kết thúc.
Tác giả: Krishnamurti
Người dịch: Ngọc Chung
